ประวัติศาสตร์นักทําหนังสือกบฏ (ฉบับใต้ดิน): Fighting publishers [หนังสือเก่ารับตามสภาพ]
ประวัติศาสตร์นักทําหนังสือกบฏ (ฉบับใต้ดิน): Fighting publishers
โดย วาด รวี
การพิมพ์หนังสือในสังคมไทยเริ่มต้นจากคณะมิชชันนารีเมื่อ 160 กว่าปีก่อน ผ่านไปราวครึ่งศตวรรษ จึงปรากฏบทบาทของสามัญชนอย่าง ก.ศ.ร.กุหลาบ และเทียนวรรณ ในฐานะผู้พิมพ์หนังสือที่มีเนื้อหาขัดแย้งกับยุคสมัย จนกระทั่งในช่วงก่อนและหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ 75 ปีก่อน จึงได้ปรากฏสำนึกต่อ ความจริง และสำนึกต่อการทำหนังสือในฐานะของวิชาชีพขึ้นในหมู่นักเขียนรุ่นใหม่ในเวลานั้น ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่กล่าวได้ว่า วัฒนธรรมหนังสือได้เกิดขึ้นและแพร่หลายไปในหมู่สามัญชนอย่างแท้จริง พร้อมกับความสำนึกอย่างสมัยใหม่ว่า มนุษย์มีความเท่าเทียมกัน
การพัฒนาวัฒนธรรมหนังสือของสังคมไทยเป็นการพัฒนามาด้วยความเจ็บปวดและเป็นความเจ็บปวดของคนกลุ่มเล็กๆ ซึ่งไม่เคยอยู่ภายใต้การชี้นำของกระแสความนิยมหรือผลประโยชน์ หากแต่เป็นผู้ต่อสู้และขัดขืนต่ออำนาจมาโดยตลอด ไม่ว่าอำนาจนั้นจะเป็นอำนาจรัฐหรืออำนาจทุน
หากว่าบทบาทของ นักคิด นักเขียน นักหนังสือพิมพ์ จะถูกแบ่งแยกออกจากกันจนกระทั่งต่างแปลกหน้าแปลกตาต่อกันมาตลอดระยะเวลาหลายสิบปีที่สังคมไทยกำลังพัฒนาความเป็นสมัยใหม่ ในทศวรรษที่ 2540 นี้ พวกเขาเหล่านั้นก็ได้กลับมาประชุมอยู่ในพื้นที่เดียวกันอีกครั้ง